СЕЙСМИКАЛЫҚ ЖАТТЫҒУЛАР ТӨТЕНШЕ ЖАҒДАЙДЫҢ АЛДЫН АЛУҒА ЫҚПАЛ ЕТЕДІ

Түркістан қаласы – Қазақстанның тарихи және мәдени орталықтарының бірі, сондай-ақ қарқынды дамып келе жатқан аймақ. Алайда, оның географиялық орналасуы аймақты сейсмикалық тұрғыдан қауіпті аймақтардың қатарына жатқызады. Сейсмикалық қауіп тек Түркістан қаласы ғана емес, жалпы Оңтүстік Қазақстан өңіріне тән құбылыс.Түркістан қаласы Тянь-Шань тау жүйесіне жақын орналасқан, ал бұл аймақ геологиялық тұрғыдан белсенді болып саналады. Сейсмикалық қауіптілікті арттыратын факторларға келсек, жер қыртысындағы тектоникалық плиталардың қозғалысы аймақтағы жер сілкіністерін тудырады. Түркістан өңіріндегі топырақ пен жыныстардың ерекшеліктері жер сілкінісінің әсерін күшейтуі мүмкін. Аймақтағы құрғақшылық пен су тасқыны да жер қабатындағы тұрақтылықты әлсіретуі ықтимал.

Жер сілкінісі кез келген өңірде үлкен зиян келтіруі мүмкін. Түркістан үшін оның салдары келесідей болуы мүмкін. Ескі немесе сейсмикалық талаптарға сай салынбаған құрылыстардың зақымдануы. Жер сілкінісінің тікелей салдарынан адамдардың жарақат алуы немесе қаза болуы. Су, газ, электр және көлік жүйелерінің істен шығуы. Қираған нысандар мен тоқтап қалған өндірістің салдарынан аймақ экономикасына үлкен соққы. Түркістан қаласында сейсмикалық қауіптің алдын алу және салдарын азайту мақсатында келесі шаралар қолға алынуы тиіс — жаңа ғимараттар мен құрылыс нысандарын салу кезінде сейсмикалық тұрақтылық стандарттарын сақтау, ескі ғимараттарды күшейту және қайта жаңарту және құрылыс сапасын тұрақты түрде бақылау. Сонымен қатар тұрғындарға жер сілкінісі кезінде өзін-өзі ұстау ережелерін үйрету, мектептер мен оқу орындарында арнайы сабақтар өткізу, БАҚ арқылы сейсмикалық қауіп туралы ақпарат тарату, құтқару қызметтерінің материалдық-техникалық базасын нығайту, жедел әрекет ету жоспарларын дайындау, арнайы оқу-жаттығу шараларын тұрақты түрде өткізу, аймақтың сейсмикалық картасын жасау, геологиялық және геофизикалық зерттеулерді дамыту, жер сілкіністерін алдын ала болжау жүйелерін енгізу де аса маңызды. Қазіргі таңда Түркістан қаласында сейсмикалық қауіптің алдын алу бағытында бірқатар жұмыстар жүргізілуде. Тарқатсақ, қаланың жаңа құрылыстары сейсмикалық талаптарға сәйкес салынып жатыр. Жергілікті билік тұрғындарға ақпараттық науқандар ұйымдастыруда. Төтенше жағдайлар қызметі арнайы техникамен жабдықталуда. Түркістан қаласының сейсмикалық қауіпті аймақтар қатарына жатуы тұрғындар мен билік үшін ерекше жауапкершілік жүктейді. Жер сілкінісінің алдын алу шараларын жүйелі түрде жүзеге асыру, халықты ақпараттандыру және инфрақұрылымды нығайту арқылы бұл қауіптің салдарын азайтуға болады. Түркістанның тұрақты әрі қауіпсіз дамуы үшін барлық тараптардың бірлесе әрекет етуі аса маңызды. Жалпы Түркістан – сейсмикалық қауіп-қатерлерге ұшырау ықтималдығы жоғары аймақ. Осындай қауіп-қатерлерді болдырмау және олардың салдарын азайту мақсатында Түркістанда жыл сайын сейсможаттығулар ұйымдастырылады. Бұл шаралар табиғи апаттарға дайындық деңгейін арттыруға, тұрғындар мен арнайы қызметтердің үйлесімді әрекет етуіне мүмкіндік береді. Сейсможаттығулар – төтенше жағдайлар қызметтері, мемлекеттік органдар, ұйымдар және қала тұрғындары арасында апатты жағдайларға дайындықты күшейтетін кешенді шаралар. Бұл жаттығулардың негізгі мақсаттары — жер сілкінісі кезіндегі қауіпсіздік ережелері мен алғашқы көмек көрсету дағдыларын меңгеру, құтқару жұмыстары кезінде тиімді әрекет ету үшін барлық қызметтердің дайындық деңгейін тексеру, қаладағы маңызды нысандардың сейсмикалық төзімділігін тексеру, әртүрлі сейсмикалық жағдайларда әрекет ету жоспарларын әзірлеу және сынау. Түркістандағы сейсможаттығулар бірнеше кезеңнен тұрды және әртүрлі сценарийлер бойынша өткізілді. Бұл шараларға қаланың төтенше жағдайлар қызметі, полиция, медициналық ұйымдар, коммуналдық қызметтер, мектептер және тұрғындар қатысты. Жаттығулардың негізгі ерекшеліктеріне тоқталайық. Жаттығулар басталмас бұрын тұрғындарға сейсмикалық қауіп туралы ақпарат беріледі. Бұл ақпарат жергілікті БАҚ және әлеуметтік желілер арқылы таратылады. Арнайы мамандар қауіпсіздік шаралары, эвакуация жоспарлары және құтқару жұмыстары туралы тренингтер өткізеді. Қала орталығында 7-8 балдық жер сілкінісі болған жағдайда тұрғындарды эвакуациялау және зардап шеккендерді құтқару жұмыстары жүргізіледі. Құбырлардың жарылуы, электр желілерінің істен шығуы және өрттің таралуы секілді қосымша қауіп-қатерлерді жою шаралары туралы ақпарат беріледі. Медициналық қызметкерлер зардап шеккендерге шұғыл көмек көрсету және оларды қауіпсіз жерлерге тасымалдау жаттығуларын өткізеді. Бүгінде салада материалдық-техникалық база нығайып келеді. Зардап шеккен аймақтарды бақылау және жоғалған адамдарды іздеу үшін дрондар қолданылды. Ерте ескерту жүйелері арқылы жер сілкінісі туралы хабарламалар жіберілді. Құтқару қызметтерінің арасында жедел ақпарат алмасу үшін заманауи радиобайланыс жүйелері пайдаланылды. Түркістанда өткізілген сейсможаттығулардың нәтижелері бірнеше маңызды тұжырымдар жасауға мүмкіндік берді. Құтқару, полиция және медициналық қызметтер апаттық жағдайларда үйлесімді жұмыс істей алатынын көрсетті. Жаттығулар кезінде тұрғындар эвакуация ережелерін, алғашқы көмек көрсету әдістерін және қауіпсіз аймақтарға көшу шараларын меңгерді. Кейбір ғимараттардың сейсмикалық төзімділігі төмен екені белгілі болды, бұл мәселені шешу үшін нақты ұсыныстар жасалды. Құтқару қызметтері мен медициналық ұйымдарға қажетті қосымша құрал-жабдықтар мен ресурстардың тізімі жасалды. Сейсможаттығулардан кейін Түркістан қаласында төтенше жағдайлардың алдын алу шараларын күшейту бойынша бірнеше шешімдер қабылданды. Олар -сейсмикалық талаптарға сай келмейтін нысандарды қайта жаңғырту және күшейту, қауіпсіздік ережелері бойынша тұрақты тренингтер мен семинарлар ұйымдастыру, жер сілкіністерін алдын ала болжау және халықты шұғыл хабарландыру үшін заманауи жүйелерді енгізу және құтқару қызметтерінің техникасын жаңарту және оларды қажетті құралдармен жабдықтау. Түркістандағы сейсможаттығулар – табиғи апаттарға дайындықты күшейтудің тиімді құралы. Бұл шаралар тек төтенше жағдайлар қызметтерінің ғана емес, сонымен қатар тұрғындардың да қауіпсіздік деңгейін арттыруға мүмкіндік береді. Жаттығулардың нәтижесінде анықталған мәселелерді шешу арқылы Түркістан қаласы табиғи апаттарға төзімді әрі қауіпсіз ортаға айналуға бір қадам жақындай түсті. Болашақта осындай шараларды тұрақты түрде өткізіп, алдын алу шараларын күшейту қаланың дамуы мен тұрғындардың әл-ауқатын арттыруда маңызды рөл атқарады. Ата кетейік, жер сілкінісі – табиғи апаттардың ең қауіпті түрлерінің бірі. Оның кенеттен пайда болуы және жиі күтпеген салдары адам өміріне, мүлікке, инфрақұрылымға және экологияға үлкен зиян келтіруі мүмкін. Жер сілкінісіне қарсы қауіпсіздік шараларын сақтау – адамдардың өмірін сақтап қалудың негізгі тәсілі. Жер сілкінісі – жер қыртысындағы тектоникалық қозғалыстардың нәтижесінде пайда болатын дүмпу. Жер сілкінісін нақты болжап айту мүмкін емес. Ол әлсіз тербелістерден бастап күшті дүмпулерге дейін болуы мүмкін. Бір аймақта бірнеше рет қайталануы ықтимал. Жер сілкінісіне алдын ала дайындық – оның салдарын азайтудың тиімді жолы. Дайындық кезеңінде сейсмикалық талаптарға сәйкес келмейтін ғимараттарды күшейту, жаңа құрылыстарды сейсмикалық қауіпсіздік стандарттарына сай салу және құрылыс материалдарының сапасын қадағалау жұмыстары жүргізіледі. Жер сілкінісі кезінде адамдардың дұрыс әрекет етуі олардың өмірін сақтап қалуда шешуші рөл атқарады. Ол үшін қауіпсіздік талаптарын есте сақтау керек. Қатты дүмпу кезінде үйде болсаңыз, үстел, кереует немесе басқа берік жиһаздың астына тығылыңыз, терезелер мен ауыр жиһаздан алыс тұрыңыз, басыңызды және мойныңызды қолыңызбен қорғаңыз. Көшеде болсаңыз, ғимараттардан, электр желілерінен, ағаштардан алыс тұрыңыз, шық алаңдарға шығуға тырысыңыз. Көлікте болсаңыз, автокөлікті тоқтатып, ішінде қалыңыз, көпірлерден, тоннельдерден және электр желілерінен алыс болыңыз. Қоғамдық ғимараттарда болсаңыз, эвакуация жоспарларына сәйкес әрекет етіңіз, асығып, есіктерге таласпауға тырысыңыз. Жер сілкінісінен кейінгі кезеңде дұрыс әрекет ету маңызды. Бұл кезеңде жарақаттар мен зақымдарды анықтап, алғашқы көмек көрсету, қажет болса, медициналық көмекке жүгіну қажет. Сонымен қатар қираған ғимараттарға кірмеу, газ, электр және сумен жабдықтау жүйелерін тексеру, өрт қаупі болған жағдайда өрт сөндіру құралдарын пайдалану, жергілікті билік органдарынан нұсқаулықтарды орындау, жақындарыңызбен байланыс орнату, қажет жағдайда эвакуация орындарына бару тиіс. Жер сілкінісінің алдын алу шаралары табиғи апаттарды толық болдырмау мүмкін болмағанымен, оның салдарын азайтуға көмектеседі. Бұл үшін жер сілкінісін алдын ала анықтайтын технологияларды пайдалану, сейсмикалық аймақтарды зерттеу және қауіпті аймақтарды карталау, басқа елдердің апаттарға қарсы тәжірибесін пайдалану қажет.  Жер сілкінісі – табиғи апаттардың ең қауіпті түрлерінің бірі, бірақ дұрыс дайындық және қауіпсіздік шараларын сақтау оның салдарын едәуір азайтуға мүмкіндік береді. Тұрғындар мен ұйымдардың бірлескен әрекеті, арнайы қызметтердің дайындығы және ақпараттандыру шаралары қауіпсіздікті қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады. Әрбір азамат өз қауіпсіздігі үшін жауапкершілік алып, қажетті ережелерді сақтауы тиіс. Бұл – тек жеке өмірімізді емес, бүкіл қоғамымыздың тұрақтылығын қамтамасыз етудің негізі.